‘In een oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer’. 500 dagen oorlog en altijd was er wel een analist die het benoemde. Maar dat het anders kan, zagen we ook terug op televisie. In journaals werden op straat Russen geïnterviewd die andere media volgden dan de staatsmedia. Die zich niet echt durfden uitspreken, vanwege de enorme risico’s, maar duidelijk een andere mening waren toegedaan.
Als Nederlander vraag ik het me soms wel af hoe ik, los van de wapen- en financiele steun van Nederland, een bijdrage kan leveren die de vreselijke oorlog in Oekraïne beïnvloedt. Deze oorlog is bij uitstek ook een informatieoorlog. Je kunt indirect helpen door tegenwicht te bieden aan de propaganda van het regime, door Russen in contact te brengen met onafhankelijk nieuws. Meduza is een van de laatste onafhankelijke kranten van het land. In april 2022 werd het tot ‘buitenlands agent’ bestempeld, waardoor alle vaste adverteerders vertrokken. Sindsdien werkt de krant in ballingschap in de Baltische staten en zijn ze voor hun bestaan afhankelijk van crowdfunding.
Als onafhankelijke media het zwijgen wordt opgelegd krijgt de dictatuur gelijk. Om dat niet te laten gebeuren kun je als Europeaan, als Nederlander een bijdrage leveren. Zo help je onafhankelijke nieuwsgaring in Rusland, van mensen die er de weg kennen als geen ander. Lees hier de nieuwsbrief die Meduza schreef, uit het Russisch vertaald en doneer:
Beste lezers!
Dit wordt een vrij lange brief. Misschien wel de langste die we je in de afgelopen twee jaar hebben gestuurd. Het spijt me, er is veel te zeggen. We zullen proberen je niet te veel te vervelen. Het is niet gemakkelijk om hierover te praten, maar het lijkt nodig. En al die 500 dagen die zijn verstreken sinds het begin van een grootschalige oorlog (onvoorstelbaar), en gedurende vele jaren voorafgaand aan de oorlog, leven we met één – het lijkt voor velen van ons normaal – gevoel. Dit gevoel is angst. We zijn bang voor dierbaren, voor kinderen, voor ouders. We zijn bang voor de toekomst. We zijn bang voor het “systeem”, we zijn bang onze vrienden, onze baan, te verliezen. We zijn bang om een extra of verkeerd woord te zeggen, om afgewezen te worden, om verschoppelingen te worden. We zijn bang om naar de gevangenis te gaan. We zijn bang om door een of ander van onze actie – of, waarschijnlijker, passiviteit – het ongeluk dichterbij te brengen, om het onherstelbare te begaan. We zijn bang dat op een dag een gek op de rode knop drukt (ik vraag me af of die echt rood is?) en onze wereld vergaat.
Weet je, er is bijna niets walgelijker dan dit gevoel. En in het algemeen, en nu, wanneer Rusland Oekraïne bombardeert, vooral omdat de mensen die de oorlog hebben ontketend echt willen dat we zwijgen en bang zijn.
Tegelijkertijd weten we zeker dat er maar één zekere manier is om van angst af te komen: in zijn ogen kijken.
Toen we in 2014 Meduza lanceerden, bedachten we een truc die ons vaak hielp om met deze angst om te gaan. We hebben besloten dat niet bang zijn voor ons is om te leven, alsof we degenen die ons proberen bang te maken niet opmerken. Doen alsof ze niet bestaan. Stel je voor dat we onder normale omstandigheden normale media bouwen. “We zullen ons werk doen alsof er geen Roskomnadzor is, noch het parket van de procureur-generaal, noch het ministerie van Justitie, noch het Kremlin – dat wil zeggen, niemand wiens werk volledig tegengesteld is aan het onze: sluiten, verbieden, intimideren, beperken , blok. Elke keer dat we bang zijn, zullen we onszelf hieraan herinneren. Dit was tot april 2021. En deze truc werkte van tijd tot tijd. Hoewel, om eerlijk te zijn, niet altijd.
Buitenlandse agenten
In april 2021 werden we uitgeroepen tot “buitenlandse agenten”. Toen we zagen hoe de meeste van onze adverteerders verdwenen (we verwijten of veroordelen niemand; dit is een moeilijke en begrijpelijke beslissing voor ons), wendden we ons tot jullie, onze lezers. We herhalen graag voor de honderdste keer: jij was het die ons redde. Dankzij jou heeft Meduza het overleefd en is hij blijven werken.
Het was in veel opzichten een belangrijke les voor ons. Tienduizenden mensen kwamen onbevreesd naar buiten om ons te steunen. Ook wij keken onze angst in de ogen en die verdween. Hij verdween echter niet. Je herinnert je natuurlijk het verhaal over de “dobbelstenen” over “buitenlandse agenten”, waardoor we zoveel kritiek kregen. We walgden er zelf van om het aan te trekken – hoewel we probeerden dit insigne met een glimlach op ons gezicht te dragen. We wisten dat het Kremlin had besloten Meduza te vernietigen en we gingen ervan uit dat deze status zou worden gevolgd door strafzaken. Onze verslaggevers en redacteuren in Rusland, hun ouders, kinderen, vrienden en familieleden zullen worden aangevallen. Onze geliefden. Als de “dobbelstenen” de risico’s kunnen verminderen voor degenen van wie we houden, laat het dan maar hangen. Het leek ons dat we, door op juridisch gebied te blijven, meer konden doen – niemand kon ons tenslotte vertellen hoe en waarover we moesten schrijven.
Na het begin van een grootschalige invasie, het blokkeren van Meduza, het verklaren van ons een “ongewenste” organisatie, werd duidelijk dat niet alleen onze medewerkers, maar jullie allemaal, onze lezers, worden bedreigd. Elke actieve interactie met Meduza dreigt met ernstige problemen. Wij willen absoluut niet de oorzaak zijn van deze problemen – en waarschuwen u oprecht voor alle gevolgen.
Het lijkt ons echter dat deze cirkel van angst doorbroken moet worden. Omdat angst ons heeft gebracht waar we allemaal zijn geëindigd.
500 nachten
Het is 500 nachten geleden sinds de nacht dat we elkaar wakker maakten met berichten: “Wakker worden, dit is oorlog, het is begonnen.” Wat veranderde? Je weet dat dat alles is. En het land waarvan we ooit hoopten het “mooie Rusland van de toekomst” te maken, bestaat niet meer, en dat vorige leven bestaat niet – en zal ook niet meer gebeuren. En wij zijn er niet meer.
Er komt een ander leven. Er komt een ander land. En we zullen anders zijn. Maar er is één noodzakelijke en voldoende voorwaarde voor de toekomst. U kent hem, we schreven deze woorden in brieven aan u, we zeiden ze tegen elkaar. Wees nergens bang voor. Al het verschrikkelijke is al gebeurd. Er is niemand anders dan wij om hiervoor de verantwoordelijkheid te nemen. En er is niemand anders dan wij om het te repareren.
We hebben te lang geleefd met deze truc om degenen die ons bang proberen te maken te negeren. Die tijd ligt achter ons. Nu moeten we leren niet echt bang te zijn. We zullen doen waar we goed in zijn: leren, onderzoeken, vastleggen; vertellen wat we hebben ontdekt. En we hebben uw hulp nodig.