De bootjes in de maatschappij
Oproep: wilt u aankomende donderdag om 4.00 u binnen blijven, er vindt een raketlancering plaats!
Ik had behoefte aan iets anders. De korte, eenmalige documentaires waren wel leuk de laatste tijd, maar waren niet heel bevredigend. En al neuzend op de site van npo, beter bekend als uitzendinggemist, stuitte ik op de vroege documentaires van Jelle Brandt Corstius over Rusland. Zijn eerste ‘Van Moskou tot Magedan’ (2012) had ik destijds gemist, dus dat leek een goeie keus. En wat voor een…
Altaj
In de eerste aflevering gaat Jelle naar het onherbergzame Altajgebergte, ten noordoosten van Kazachstan. Behalve dat dit een schitterend gebied is, is het ook de plek waar de Russen regelmatig hun raketten lanceren. Bij die lancering, zo leert Jelle ons, vallen de stukken die loskomen van de raket lukraak naar beneden. Zwaar giftige onderdelen vallen er in de bergen, maar dat is het ergste nog niet. De bovenstaande leus vindt Jelle op het gemeenschapshuis van een afgelegen dorpje dat Korgon heet. Hij gaat er op bezoek bij een man bij wie een tijdje terug een stuk van de raket in zijn slaapkamer landde. Gelukkig lag er niemand te slapen. Verderop op de akker laat de man een stuk giftig isolatiemateriaal zien zo groot als een fiets. De Russische overheid komt na een lancering vaak even poolshoogte nemen van de bodemkwaliteit in het dorp. Dragen ze dan beschermende kleding? Ja ze komen in witte pakken!
De dorpsbewoners worden intussen moedwillig dom gehouden, ze leven er onder een overheid die niet om ze geeft. In de docu wordt het niet gestaafd door een expert –een minpuntje wat mij betreft – maar er komen verdacht veel gevallen van kanker voor. De plaatselijke zuster weet het maar komt niet in beweging; ze beschouwt het als een gegeven. Eigenlijk komt niemand in beweging, ziet Jelle en hij breidt zo op voorbeeldige wijze de situatie in het dorp samen tot een conclusie. De houding van onverschilligheid is voor een Nederlander stuitend. Het niet stellen van vragen is iets waar de Russische overheid gretig van profiteert.
Onverschilligheid en cynisme
Eerder leerde ik dat onverschilligheid en cynisme wel worden gezien als de grootste bedreigingen van de democratie. Het kenmerkt een houding van passiviteit, waardoor de bootjes die burgers in de maatschappij zijn geen koers varen maar ongelukkig en verdrukt blijven dobberen. Ik zag het Russische cynisme eerder rijkelijk vloeien in de korte verhalen van Tsjechov. De klassieke schrijver figureert vaak goed gelande Russen, met belangrijke bestuurlijke functies, die graag kankeren op de maatschappij zonder er zelf een poot naar uit te steken. Vaak genoeg laat Tsjechov deze mensen omkomen in hun eigen cynisme, een even bevredigende als alarmerende daad.
Intussen wordt het land anno 2018 al 17 jaar geleid door een ex-KGB agent. De overheid is er een om niet op te kunnen vertrouwen. De hogere communisten van weleer zitten er hoog en droog op hun troon. Corruptie en vriendjespolitiek vieren hoogtij. Leest u Solzjenitsyn er op na hoe deze mensen zijn en u begrijpt iets meer van de grote leider en zijn kliek. Jelle weet, de Russen worden graag geleid door een krachtige leider. Wij begrijpen dat maar mondjesmaat, maar dat hoeft ook niet. De Russen weten niet beter. En ach, als je tijdens de lancering gewoon binnen blijft komt alles goed… waarschijnlijk.