Een verpletterende uitslag gisteren tijdens de deelstaatverkiezingen van Sachsen en Brandenburg: de Afd is in beide staten als tweede over de eindstreep gekomen, met 22,5% en 27,5% van de stemmen. In de Volkskrant stond al een aardig stuk over de redenen voor het rechtse stemgedrag in voormalig Oost-Duitsland. Zij noemden o.a. de hoge verwachtingen van democratie na de val van de muur, de onbekendheid van de voormalig socialistische staten met vreemdelingen en het gevoel tweederangs burgers te zijn.
Steden excelleren
Duidelijk is in elk geval dat er niets nieuws onder de zon is. Wie het archief van voorgenoemde krant erop naslaat komt een alarmerend stuk tegen over de verkiezing van 1999, waarbij de extreem rechtse DVU in het parlement van de staat Brandenburg dreigde te komen. Sinds de val van de muur is er enorm veel geld naar de deelstaten in het oosten gegaan. Het kon de ontvolking van het platteland niet tegengaan, maar feitelijk doen de grote steden het best goed. Er zitten talloze grote bedrijven in Leipzig en Dresden. Die laatste is zelfs een centrum voor IT bedrijven en chipbouwers, waaronder AMD. En ook de megafarmaceut GSK is er gevestigd. De universiteitsstad staat in de top 3 van meest leefbare steden van Duitsland. In Leipzig zijn behalve een universiteit ook fabrieken van Siemens, BMW en Porsche gevestigd. Ook hier louter positieve geluiden. In de gehele voormalige DDR is de werkloosheid sterk gedaald en benaderd die van het westen. Maar als het er zo goed gaat, waarom is er dan toch zoveel onvrede?
Chefs uit het Westen
Enerzijds vraagt dit om een ‘it’s the economy, stupid!’ leus, anderzijds zou ik die graag overboord willen gooien. Eerder lijkt het Oost-Duitsland van na de wende een gedesillusioneerd deel van het land te zijn geworden. De droom die er zoveel jaren leefde, en waarvoor zo hard is gestreden tegen de autoriteiten, bleek in werkelijkheid niet zo rooskleurig als verwacht. Met het oplossen in een vrije markteconomie en democratisch politiek stelsel hoopte men op gelijke kansen met de rest van het land. Maar die kwamen niet in de vorm die de mensen gewend waren; het leven werd niet langer door de overheid ingevuld. Bovendien stond het ook West-Duitsers vrij om zich naar het oosten te verplaatsen. Uit cijfers van de Volkskrant blijkt dat de landelijke ondernemingen liever een manager uit Hamburg of Hannover hebben, dan een uit Dresden. Slechts 1,7% van alle chefs in Duitsland komt uit het oosten en in het voormalige socialistische gebied zelf is dit 23%. Driekwart van alle chefs in Brandenburg en Sachsen is dus ‘import’. Meer werkgelegenheid is net zomin de oplossing voor deze scheefgroei als dat die helpt de vrouwenemancipatie te vergroten. Het economische argument is overigens deels wel van toepassing, maar het is vooral een indicator dat er iets mis is in de groei van dit deel van het land. In 2015 was het nominaal BBP per gewerkt uur in de voormalige BRD 46,8 euro, tegenover 33,8 euro in de voormalige DDR deelstaten.
Gezonde scholen
In Heerlen weten ze hier alles van. Nu zou je denken, dat is toch gewoon een Nederlandse gemeente? Klopt, maar wel een achterstandsgemeente, die decennialang heeft geteerd op de mijnbouw. De cultuur die hieromheen is ontstaan heeft trekken van die in Oost-Duitsland en laat zich moeilijker veranderen dan je denkt. Zo schreef de Volkskrant laatst over een gezonde scholen project, waarbij kinderen gezond te eten krijgen op school en veel leren bewegen. Het moet de negatieve spiraal doorbreken die hier van ouder op kind wordt doorgegeven. Die speelt zich af tegen een achtergrond van een andere levenshouding; vroeger zorgde de staat hier voor werk en sprak het leven voor zich. Er was verzuiling die je leven bepaalde, er was de baan in de mijn en je ging dood op je 45ste. De omslag die nodig was richting een eigen verantwoordelijkheid en een gezonde levensstijl, die is er nooit gekomen.
De moeilijkheden waar bewoners van Brandenburg en Sachsen tegenaan liepen in de nieuwe liberale BRD, had waarschijnlijk geen ossie zien aankomen. Sommige zaken, de werkloosheid, veranderen snel, maar het cultuurverschil en de spiraal van achterstand, die zijn niet zomaar doorbroken. Het maakt dat voor hen de zon niet hetzelfde schijnt; ze voelen zich nog altijd tweederangsburgers. Het is aan de conventionele partijen om hierop een antwoord te bedenken… voor de Afd ermee aan de haal gaat.