Blog

Hoe belangrijk vertrouwen is voor je mensbeeld, voor hoe je de wereld om je heen ziet, dat bleek deze week maar weer eens. Ik ben goed van vertrouwen. Als ik met mijn goede fiets (oke hij is niet bepaald nieuw meer) op pad ben zonder slot en ik moet even de supermarkt in, dan twijfel ik niet om hem verdekt opgesteld, zo te parkeren. De kans dat hij meegenomen wordt is nihil, weet ik en ik vind het een fijne gedachte dat ik zo kan handelen. Hetzelfde geldt voor de fiets in de trein, het slot zit er alleen zodat de fiets stil blijft staan.

Mario

Sommige mensen dagen ook die mate van vertrouwen nog uit. Op vakantie was ik in Dresden zat ik bij air-bnb host Mario in huis. Een vrije, jonge vent van een jaar of 35, die toen ik aankwam net bezig was de band van z’n hippe racefietsje te plakken. Ohja, zei hij terwijl ik al op weg was naar de ingang; schrik niet, boven loopt een van mijn kinderen rond. Het raakte me hoe deze dertiger, die zelfs twee kinderen in huis had, iemand vanaf de eerste handshake zijn huis toevertrouwt. Twaalf uur later stapte hij de deur uit naar werk, zonder me ’s ochtends nog te zien.

Sta je dan, alleen in een totaal vreemd appartement. Pannetje zoeken, havermout maken. Het raam staat open, uitkijkend over de binnenplaats, waar de zon langzaam aan kracht wint. Ik hoor Duits verderop uit de wijk. Er is niemand die iets van me wil, de tijd staat stil. Dit had overal geweest kunnen zijn, denk ik; wanneer reis ik verder?

Beekbergen

Een ander voorbeeld zijn de mensen die ik ken in Beekbergen. Deze week werd ik gevraagd om met de jaarwisseling weer op hun huisje te passen. Ik kan me nog herinneren hoe de vorige keer een vriend op bezoek kwam en een beetje stil viel, duidelijk niet wetende wat hij van de situatie vinden moest. Hippies, was zijn oordeel nu; niet helemaal de typering die ik zocht. Ik vond het bij vertrek vanaf Apeldoorn lumineus, op de fiets op weg naar een huisje in het bos van mensen die ik slechts een keer ontmoet had.

Kloof

Dat is waar de kloof zich tussen ons openbaarde, want hoe treed jij een ander tegemoet? Ik geniet ervan als dat met zulk vertrouwen gebeurt. Ik denk dat ik mijn verblijf in Dresden niet snel zal vergeten, omdat het vertrouwen dat in mij is gesteld iets in me heeft veranderd. Aan de andere kant merk ik dat niet iedereen zulk vertrouwen voelt en juist op een basis van wantrouwen in de wereld staan. Dat levert een totaal ander beeld op van wat er om ons heen gebeurt en slaat een diepe kloof in een vriendschap. Ik wil wel toegeven dat wantrouwen soms handig zou zijn, bijvoorbeeld in mijn journalistieke werk, waar het lokale bestuur me gemakkelijk een rad voor ogen draait. Maar het is ook een basis voor haat en onverdraagzaamheid. Vertrouwen daarentegen is mooi, omdat het een vruchtbare grond biedt, waarop veel groeit. Het overbrugt het gat tussen het zaadje dat het idee is en het uitgevoerde plan. Als iedereen dat voelen zou, wat zou dit dan voor een wereld zijn?
 

Een verpletterende uitslag gisteren tijdens de deelstaatverkiezingen van Sachsen en Brandenburg: de Afd is in beide staten als tweede over de eindstreep gekomen, met 22,5% en 27,5% van de stemmen. In de Volkskrant stond al een aardig stuk over de redenen voor het rechtse stemgedrag in voormalig Oost-Duitsland. Zij noemden o.a. de hoge verwachtingen van democratie na de val van de muur, de onbekendheid van de voormalig socialistische staten met vreemdelingen en het gevoel tweederangs burgers te zijn.

Steden excelleren

Duidelijk is in elk geval dat er niets nieuws onder de zon is. Wie het archief van voorgenoemde krant erop naslaat komt een alarmerend stuk tegen over de verkiezing van 1999, waarbij de extreem rechtse DVU in het parlement van de staat Brandenburg dreigde te komen. Sinds de val van de muur is er enorm veel geld naar de deelstaten in het oosten gegaan. Het kon de ontvolking van het platteland niet tegengaan, maar feitelijk doen de grote steden het best goed. Er zitten talloze grote bedrijven in Leipzig en Dresden. Die laatste is zelfs een centrum voor IT bedrijven en chipbouwers, waaronder AMD. En ook de megafarmaceut GSK is er gevestigd. De universiteitsstad staat in de top 3 van meest leefbare steden van Duitsland. In Leipzig zijn behalve een universiteit ook fabrieken van Siemens, BMW en Porsche gevestigd. Ook hier louter positieve geluiden. In de gehele voormalige DDR is de werkloosheid sterk gedaald en benaderd die van het westen. Maar als het er zo goed gaat, waarom is er dan toch zoveel onvrede?

Chefs uit het Westen

Enerzijds vraagt dit om een ‘it’s the economy, stupid!’ leus, anderzijds zou ik die graag overboord willen gooien. Eerder lijkt het Oost-Duitsland van na de wende een gedesillusioneerd deel van het land te zijn geworden. De droom die er zoveel jaren leefde, en waarvoor zo hard is gestreden tegen de autoriteiten, bleek in werkelijkheid niet zo rooskleurig als verwacht. Met het oplossen in een vrije markteconomie en democratisch politiek stelsel hoopte men op gelijke kansen met de rest van het land. Maar die kwamen niet in de vorm die de mensen gewend waren; het leven werd niet langer door de overheid ingevuld. Bovendien stond het ook West-Duitsers vrij om zich naar het oosten te verplaatsen. Uit cijfers van de Volkskrant blijkt dat de landelijke ondernemingen liever een manager uit Hamburg of Hannover hebben, dan een uit Dresden. Slechts 1,7% van alle chefs in Duitsland komt uit het oosten en in het voormalige socialistische gebied zelf is dit 23%. Driekwart van alle chefs in Brandenburg en Sachsen is dus ‘import’. Meer werkgelegenheid is net zomin de oplossing voor deze scheefgroei als dat die helpt de vrouwenemancipatie te vergroten. Het economische argument is overigens deels wel van toepassing, maar het is vooral een indicator dat er iets mis is in de groei van dit deel van het land. In 2015 was het nominaal BBP per gewerkt uur in de voormalige BRD 46,8 euro, tegenover 33,8 euro in de voormalige DDR deelstaten.

Gezonde scholen

In Heerlen weten ze hier alles van. Nu zou je denken, dat is toch gewoon een Nederlandse gemeente? Klopt, maar wel een achterstandsgemeente, die decennialang heeft geteerd op de mijnbouw. De cultuur die hieromheen is ontstaan heeft trekken van die in Oost-Duitsland en laat zich moeilijker veranderen dan je denkt. Zo schreef de Volkskrant laatst over een gezonde scholen project, waarbij kinderen gezond te eten krijgen op school en veel leren bewegen. Het moet de negatieve spiraal doorbreken die hier van ouder op kind wordt doorgegeven. Die speelt zich af tegen een achtergrond van een andere levenshouding; vroeger zorgde de staat hier voor werk en sprak het leven voor zich. Er was verzuiling die je leven bepaalde, er was de baan in de mijn en je ging dood op je 45^ste. De omslag die nodig was richting een eigen verantwoordelijkheid en een gezonde levensstijl, die is er nooit gekomen.

De moeilijkheden waar bewoners van Brandenburg en Sachsen tegenaan liepen in de nieuwe liberale BRD, had waarschijnlijk geen ossie zien aankomen. Sommige zaken, de werkloosheid, veranderen snel, maar het cultuurverschil en de spiraal van achterstand, die zijn niet zomaar doorbroken. Het maakt dat voor hen de zon niet hetzelfde schijnt; ze voelen zich nog altijd tweederangsburgers. Het is aan de conventionele partijen om hierop een antwoord te bedenken… voor de Afd ermee aan de haal gaat.

Het is schroeiend heet wanneer ik de stationshal uit fiets. Hoewel avond en vlakbij zee, gaat de temperatuur nog moeiteloos over de 35 graden. De reis gaat naar een van de weinige nog koele wateren van ons grondgebied; de zee! Maar voor ik daar ben valt me iets anders op. Wanneer ik de Haagse ministeries achter me laat en de toegangsweg naar de stad passeer, kom ik in die andere koele omgeving terecht. Een plek die eigenlijk veel fijner toeven is dan het onbeschutte strand: het Haagse Bos. De temperatuur valt met minstens 5 graden en ik realiseer me dat dit is wat de stichting RioNed bedoelt met klimaatadaptatie.

Het zaadje werd geplant bij een gesprek met directeur Hugo Gastkemper van RioNed, tijdens een avond over klimaatadaptatie. Hij liet met behulp van een brochure zien welke maatregelen in de stad voor de meeste verkoeling zorgen. Bomen blijken verreweg het belangrijkste wapen. Met hun bladeren verdampen ze vocht en leveren ze schaduw. In het bos komt dit tot de optimale situatie, waardoor de bomen wel meer dan 5 graden verschil kunnen maken.

Hitte in de oude wijken

Op het hittekaartje van de gemeente Gouda kun je zien hoe de vlag er hier bij hangt. In het centrum en de jaren ’30 wijken niet zo best, zo zie je aan de helder oranje kleur. De versteende wijken zijn dichtbebouwd en hebben weinig groen, met als gevolg een hogere temperatuur (en slecht waterbeheer). Nu ligt Gouda op een aantal vlakken ongunstig, vergeleken met Den Haag. Zo heeft het geen stevige zandgrond, waarop het voor bomen goed toeven is en hebben veel bomen moeite om oud te worden op het zakkende veen. Maar het begint toch bij bewustzijn, nietwaar?

15% groen moet tij keren

De prestaties van de laatste jaren zijn nog zeer matig, maar wat bewustzijn betreft zijn er stappen gezet. Onderzoek wees uit dat de omvang en kwaliteit van het bomenbestand in onze stad de afgelopen jaren is teruggelopen. Tegen de wens van het bestuur in. De stedelijke verdichting, waarbij binnen de stadsgrenzen boven uitleg in de polder gaat, is een belangrijke uitdaging van het groen. Daarom heeft de gemeente een, naar eigen zeggen revolutionaire, beleidsregel in stelling gebracht: bij nieuwbouwprojecten moet minimaal 15% van de oppervlakte groen zijn. Is dit echt niet mogelijk, dan kan compensatie worden aangevraagd, zodat het groen elders wordt gerealiseerd.

Ik begrijp ook wel dat je met groen in de stad niet het verschil kunt maken zoals bij een bos. Het moeilijke is namelijk dat je een historisch centrum niet kan veranderen in een bos. Ook is het onwaarschijnlijk dat we stukken van jaren ’30 wijken af zullen breken voor groen. Maar hoewel bomen in de stad een minder groot verschil maken, blijven ze de meest effectieve maatregel voor een leefbare stad. We roeien dus met de riemen die we hebben. Wie zich deze dagen afvraagt hoe het met deze hitte verder moet in de toekomst, kan de ventilator binnen eens verruilen voor het bos. Hier vind je de meest duurzame verkoeling die er is. Voor mensen die nog aan het werk zijn heb ik een boodschap; vanwege hitte ben ik tijdelijk in het bos.

Het lokaal deed denken aan het handvaardigheidslokaal uit mijn middelbare schooltijd. Schooltafels, schappen met verf, kwasten en handwerkgereedschap, hier en daar een van de trotse werkjes. Buiten –altijd buiten in mijn hoofd– keek de ruimte uit op een serie daken, een horizon van de stadsrail en populieren, in de lucht een licht wolkendek waar met een beetje geluk de zon later vandaag doorheen zou kunnen prikken. Een doorsnee zomerdag in 2012. Belangrijker was de mentale ruimte binnen de muren, beschermend en veilig. Dat was waar het allemaal begon, waar ik mijn eerste regels voorgelegd kreeg, om ze uit te bouwen tot een kort verhaal. In de proeftuin, zoals de begeleidster de vrijplaats voor creativiteit altijd noemde. Alles bleef hier binnen de muren, of hoefde in elk geval niet gelijk op Instagram of Facebook beoordeeld te worden. Ik moet daar nog weleens aan terugdenken als ik lees over het schrijfproces van gevierde schrijvers; het kindje is van jou tot op het moment aan het einde, waarop je het loslaat. Dan komt het ter wereld, dat innige, kwetsbare stukje van jezelf op papier. Deze verhouding maakt het mogelijk om je creatief vrij te voelen om op te schrijven wat nodig is. Het grootste gevaar van het creatieve proces is dat de rem erop gaat, uit vrees dat iets er niet mag staan. Voortijdig commentaar op je creatie kan die schakelaar ongewild omzetten.

Extase

Wat de magie van schrijven is beschreef Karl Ove Knausgard mooi in zijn interview uit 2013 in het programma ‘Boeken op Reis’ (Wim Brands). De extase van het schrijven, een soort manie waar je in terecht kan komen wanneer je volledig in de wereld van je pen terecht komt, dat is waar het om gaat. 24 uur schreef de man aan een stuk door over de verliefdheid op zijn huidige vrouw, vermoedelijk geen uitzondering in schrijversland. ‘Dat is waar iedere schrijver het om doet’, zei Knausgard dan ook. ‘En zo niet, dan ben je geen schrijver’. Het verleende de somber aangelegde Noor zingeving op die vele momenten waarop het leven er voor hem niet toe doet.

Toen ik terugdacht aan de korte verhalen die ik eerder schreef wist ik dat hij gelijk had. Ook toen had ik uren waarin niets anders meer bestond dan de wereld van mijn verhaal. Opgeslokt, verdoofd alsof ik in een soort trip zat, leefde ik in die parallelle wereld. Het is op zo’n moment niet dat je je af moet vragen wat er zou moeten gebeuren in het verhaal, nee, je bent er en hetgeen moet gebeuren gebeurt voor je ogen. Je bent een spectator, een toeschouwer van je eigen personages. Zo kwam het dat ik me tijdens het schrijven van een verhaal verwonderd zat af te vragen wat er vervolgens met mijn hoofdpersoon zou gebeuren.

Werk of levensdoel

Intussen huist ergens in mijn hoofd een laatje waarin werk iets is dat nu eenmaal moet gebeuren. Dat het oké is als ik er geen plezier aan beleef en ik me maar heb aan te passen. Maar hoewel het schrijven van fictie geld kan opleveren, is het in die zin geen werk; het is een persoonlijk levensdoel. Het gaat erom iets te maken waarmee je jezelf overstijgt; iets maakt dat groter is dan jijzelf. En het voelt zoveel sterker dan alle andere dingen in het leven, zelfs elementaire zaken, waarin veel liefde huist. Precies dat was de reden dat dezelfde Knausgard in een eerder boek, toen hij onder druk van een deadline zo’n manie indook, tegen zijn woedende vrouw (die hem dreigde te verlaten) zei; ‘ik doe het toch. Ga maar bij me weg, als dat is wat nodig is…’. Schrijven is voor mij het allerbelangrijkste om te doen en ik voel de verplichting aan mezelf om eraan te werken die taak te vervullen. Toch was er een ding uit het interview met Brands waar ik nog over twijfel. ‘Ik zou een arm afzetten als dat me een goede roman op zou leveren’. Leuk gevonden, maar het schrijft zo lastig…

‘Je bent nog op tijd’, schudt een gemeenteraadslid met een bekend gezicht me de hand. Het is woensdagavond, twee minuten voor half acht en de afdeling ‘klimaatverandering lokaal’ is samengestroomd in de raadszaal van Gouda. Een niet bestaande term voor de werkgroep van gemeenteraadsleden, de maatschappelijke organisaties, het met de gemeente samenwerkende ingenieursbureau Nelen en Schuurmans,  het Hoogheemraadschap en een stukje pers. Nou ja, radio Gouwestad en ik.

De spelers

Een jongeman van mijn leeftijd van het ingenieursbureau leidt de avond in. Het zijn de bekende verhalen: de wethouder voor me zit op haar tablet te scrollen over haar Facebook tijdlijn. Ik moet onwillekeurig denken aan de Tweede Kamer, waar kamerleden die dat doen zo’n ongeïnteresseerde indruk maken. Ik pak mijn telefoon er ook maar bij, want ik ben zelf tenslotte maar een toeschouwer. Het was even twijfelen geweest waar ik moest gaan zitten. De raadszaal bestaat uit een tweetal rijen met stoelen, in een halve maan rond de centrale spreekstoel geplaatst. Wijselijk heb ik achteraan plaatsgenomen, achter de twee rijen, waarvan later blijkt dat ze door de raadsleden en wethouder worden bezet. Er komt een voorstelrondje, heel kort, benadrukt de jongen. Ik hoor namen van mensen waarvan ik nog geen plaatje in mijn hoofd had. De voorzitter van de operatie steenbreek, ettelijke malen telefonisch gesproken. Een aantal bekende namen uit de gemeenteraad. Ha, de Marokkaans-Nederlandse vrouw die naar aanleiding van mijn artikel in de krant, anderhalve week geleden, lasterlijke mails stuurde aan de redactie is er ook. Ze heeft geen idee dat de schrijver van het stuk vijf meter verderop zit. Ik kan een lach niet onderdrukken.

Gouda’s rol

De verrassing van vanavond: de directeur van stichting Rioned houdt een praatje. Maar ook vrijwilliger bij onze krant en burgerraadslid Theo verrast me met zijn aanwezigheid; hij blijkt lid te zijn van de werkgroep klimaatadaptatie. Deze werkgroep is opgericht onder druk van het Rijk, want ook Gouda moet haar steentje bijdragen om het veranderende klimaat het hoofd te bieden. Er is een communicatieplan opgezet en Theo wijst aan dat we nog maar in het begin zitten. Vanavond is de stakeholdersbijeenkomst; iedereen levert input en de werkgroep gaat daarmee aan de slag.

Tijdens de eerste ronde koffie spreek ik de directeur van Rioned aan. Zij hebben een interessante brochure gemaakt, met daarop allerlei voorgestelde aanpassingen met hun effecten onder elkaar. Mijn vraag over de rol van bomen in de verkoeling van de stad, is daarop terug te zien met een grote stip (veel effect op verkoeling). Ik ervaar het als een buitenkansje de man te spreken, want als iemand er verstand van heeft is hij het.

Het centrum: waardeloos

Meest verbluffende idee van de avond is by far de ‘houdbaarheid van wonen in het Goudse centrum’. Al jaren loopt er een onderzoek van de gemeente en het waterschap. De huizen zakken, het waterpeil stijgt en de marges om de boel droog te houden worden steeds kleiner. Hoe moet dat in de toekomst? Er zijn wel oplossingen, klinkt in de groep, zoals de fundering vervangen voor een drijvende variant. Maar de kosten zijn immens. De hamvraag: zijn deze peperdure grachtenpanden dan wel waard wat er voor gevraagd wordt?

Het meest ludieke idee voor aanpassing aan zware regenval en droogte, is de herintroductie van de ‘sceptic tank’ in de tuin. 1000 tot 2000 liter regenwater opvangen, dat is wel wat anders dan een regenton! Een ideale oplossing voor zowel de regenval als droogte. Theo weet er wel een te staan; een idee dat ik meeneem naar begin volgende week, op de redactie.

In de Volkskrant van 7 mei werden twee artikelen naast elkaar gepubliceerd: een over een crash met een Russische Soechoj en een over de neerstortende Amerikaanse Boeings. Het artikel over het Soechoj vliegtuig kreeg de titel: ‘Grote twijfel over Russische trots’ mee. Het stuk over Boeing ‘Issue met 737 Max 8 al jaar voor crash bekend bij Boeing’. Framing?

Chocoladeletters

Even de cijfers naast elkaar. Beide vliegtuigen zijn sinds hun presentatie twee keer neergestort. De Soechoj stortte tijdens de presentatie in Indonesië in 2012 neer en nam in zijn val alle 45 passagiers mee. Recent stortte het toestel na een blikseminslag in Rusland neer, 41 van de 78 passagiers kwamen om.
Dan de Boeing, eveneens een nieuw toestel. Deze stortte vorig jaar in Indonesië neer en nam 189 mensen mee in zijn val. Recent stortte het toestel in Ethiopië neer, waarbij alle 157 inzittenden om het leven kwamen.

Welk vervolg werd aan beide gegeven? In Rusland start nu een onderzoek naar de crash. De krant meldt dat wordt onderzocht of het aan het weer, de techniek, of aan menselijk falen ligt. Experts wijzen op slechte assemblage. Soechoj was het bedrijf dat in de Sovjet-tijd vooral bekend stond om zijn barre trackrecord in vliegrampen. Dit toestel zou daarin verandering moeten brengen, dus de link is niet vergezocht.

Het artikel over Boeing bericht van het feit dat de vliegtuigenbouwer al een jaar voor de Indonesische crash (de eerste van de twee), wist dat er iets mis was met het vliegtuig. Daar heeft zij niets mee gedaan. Al na die eerste zinnen spoken de Telegraafse CHOCOLADELETTERS mij door het hoofd; niets mee gedaan? Pardon? De 737 Max toestellen stortten neer nadat de neus door de autopilot rigoureus naar beneden werd gestuurd. Piloten kregen onjuiste gegevens door van de systemen, waardoor zij hierop niet konden anticiperen. Pas na de crash in Indonesië werden de instructies voor piloten aangepast. Voorzitter van de pilotenbond John Weaks: “Als ze het al wisten in 2017, waarom is er dan tot bijna het einde van 2018 gewacht met een aanpassing van de handleiding?”. Harde kritiek lijkt op zijn plaats.

Framing

De koppen van artikelen worden ingezet om de aandacht van lezers te trekken (volgens het AIDA marketingmodel). Vaak wekken ze een suggestie, doen ze een vingerwijzing, naar de schuldige van het slechte of opmerkelijke nieuws.

Het geval van het Amerikaanse en Russische vliegtuig is zo interessant omdat er heel verschillend wordt bericht over de feitelijke situatie. Dat heeft veel te maken met het land waarin dit nieuws zich afspeelt. Gaat het over Rusland dan hebben we associaties als: Poetin’s dictatuur, militaire agressie, MH17, spionage en andere politieke beïnvloeding. We grijpen een ramp met een voormalige Sovjet vliegtuigbouwer aan om smalend te lachen: ‘ha, zie je wel, die mensen doen wel alsof ze het kunnen, maar ze kunnen er nog steeds niets van’.

Als het gaat over Boeing, dan denken we aan Amerika: het ‘land of the free’, ‘the American Dream’, de bevrijders van ons land, democratie en wat al diens meer zij. We voelen een zeker vertrouwen versus de democratische orde in het land en kennen de uitstekende reputatie van Boeing. We gaan er dus spoorslags vanuit dat een van de belangrijkste Amerikaanse bedrijven handelt volgens onze regels van moraal en ratio. Ondanks dat een artikel als het bovenstaande recht de andere kant uit wijst, blijven we oordelen met mildheid. Boeing blijkt de ene na de andere doodzonde te hebben begaan (Al Jazeera, 19 mei: ‘Boeing admits flaws in 737 MAX simulator software after crashes’), maar de toon blijft gelijk.

‘Carry on people’

Wat we verwachten is dat achter de bühne, waar zowel bij de Russen als Amerikanen van alles gebeurt dat het daglicht niet verdragen kan, bij de Russen heel veel van het ergs gebeurt waar we over berichten. Want vroeger waren alle vliegtuigen van deze bouwer slecht. Boeing had een uitstekende reputatie en is van de Amerikanen, waarvan we verwachten dat het allemaal verder wel meevalt. Je ziet dat dit veel breder speelt. Niet om er al te ver over uit te wijden, maar we laten de Amerikaanse geheime dienst vrolijk rondlopen in onze Nederlandse veiligheidsgeheimen, we hebben ze nodig. In ruil daarvoor krijgen we te maken met chantage en intimidatie wanneer we niet handelen zoals zij dat voor zich zien (Iran, Afghanistan, JSF dossier, etc). De Russen? Die beschuldigen we van spionage omdat ze met een knullige auto met afluisterapparatuur in Den Haag worden gesnapt.

Kortom, het zal heel wat moeite kosten om het gestaalde positieve beeld dat we van Boeing hebben in het Westen te laten kantelen. De koersen van het bedrijf op de beurs zijn daarvan het bewijs; niets aan de hand mensen, carry on… carry on. Nee, voor zo’n kanteling zijn twee crashes niet genoeg. Daarvoor moet eerst uw complete wereldbeeld op zijn kop en van de krant hoeft u daarbij geen hulp te verwachten.

Je hoeft maar Radio 1 aan te zetten, een podcast te luisteren van een kritisch praatprogramma of er komt wel een discussie langs over de polarisering van de samenleving. Over hoe we individualistisch zijn geworden en recht tegenover elkaar staan. Dat dit tot uiting komt in het open riool waartoe twitter is verworden. Maar hoe kunnen we de komende generaties nu zo opbrengen dat het straks beter gaat?

Schrik niet, maar ik keek laatst naar een tv-programma (!) en zag dat daarvan soms wat te leren valt. Het betreffende programma heette ‘Jouw Stad, Ons Dorp’, waarbij een stadse familie van huis ruilt met een dorps gezin. Een gezin uit het Brabantse dorpje Meeuwen nam deze aflevering de plek in van een Surinaams-Nederlands gezin in volkswijk Laak, Den Haag. Grappig om te zien, de mensen uit Laak kregen een aardige cultuurshock maar wisten zich in het dorp staande te houden. De dorpelingen hadden in de stad in eerste instantie zwaarder. De grootste confrontatie in Den Haag was om met hun afkeer van multiculti om te gaan, zoals het gezinshoofd dat verwoordde. Want, merkten ze, ga je naar de Haagse markt, of het buurtcentrum, dan lopen alle nationaliteiten door elkaar. En toen gebeurde er iets…

Voetballen

Het was toen zijn zoontje een trapveldje in Laak betrad. Hij mocht meespelen met een groepje jongens, vele nationaliteiten vertegenwoordigd. De ouders stonden (nog net niet zichtbaar) met open mond vanaf de zijlijn toe te kijken. Thuis had hij niemand om mee te voetballen en hun zoontje ging helemaal op in het spel met zijn leeftijdsgenootjes. Of die nu zwart, geel of paars waren, daar gaf natuurlijk niemand wat om. Toen vader de tegenzin zag waarmee zijn zoontje er wegging begon zijn mensbeeld (‘ik stem PVV, daar ben ik heel eerlijk over’) te bewegen.

Zelf altijd betrokken bij het buurtcentrum in het dorp, ging het gezin daarna naar het lokale buurthuis in Laak. Daar werd het standbeeld van vreemdelingenafgunst definitief omver getrokken. Iedereen was er welkom, iedereen hielp elkaar. Er kwamen daar wel 170 mensen per week. De belangeloze zorg voor elkaar pakte de man stevig beet en zette hem op een heel andere plek weer neer

Niet geweten

Hij gaf ruiterlijk toe dat hij in het dorp hiermee niet in aanraking kwam. En ik proef daarin een gemiste kans. Want het is helemaal niet zo ingewikkeld om een soortgelijke ervaring al op jonge leeftijd te creëren. We stimuleren studenten om met uitwisselingsprojecten tijdelijk naar China te verkassen, maar de basisschool doet er niets aan. Hoewel, er bestaat wel een initiatief, wat ook gezien en gesteund wordt vanuit Den Haag; burgerschapsonderwijs. Hierin leren kinderen van verschillende afkomst of klasse, hoe ze samen moeten werken. Ze krijgen een minimaatschappij voorgezet, bijvoorbeeld een eiland waar nog niets is. Samen moeten ze eruit komen of er een moskee moet komen of een kerk, of wellicht allebei; welke regels belangrijk zijn; en hoe ze daar ondanks hun meningsverschillen met elkaar uit kunnen komen. Samen leren ze wat ze belangrijk vinden en hoe ze dat een plek kunnen proberen te geven in de maatschappij. Dit alles gegoten in een spelvorm.

Als je zoekt naar ‘minimaatschappij’ vind je op youtube hoe dit werkt. De kindertijd is de ultieme kans voor de overheid om mensen klaar te stomen voor een maatschappij waarin je er met elkaar uitkomt. Grijp die kans zou ik zeggen, want wie zaait, zal oogsten.

Een vader, zijn zoon van 15 en diens zusje wonen samen. Vaders houdt zich bezig met het opkopen, inenten en doorverkopen van puppies. Dochter wordt met zoon op pad gestuurd om zieke puppies om te brengen. Dat doet zij op wrede wijze. Zoon filmt dochter en zet het op Youtube. Op internet wordt een heksenjacht ontketend. Spoileralert: het meisje wordt uiteindelijk herkend, komt een spreekwoordelijke lynchpartij toe, om uiteindelijk in een dichte ton van een brug af te worden gegooid. Haar broer springt haar achterna. Einde film.

Vergeven

Een heftig verhaal, moeten de makers van deze Nederlandse film ‘Vind die domme trut en gooi haar in de rivier’ hebben gedacht, maar het moet worden verteld. Behalve dat het verhaal gaat over verantwoordelijkheid, stippen ze er ook een van de belangrijkste vragen rond het World Wide Web mee aan: wie beschermt kwetsbare mensen tegen de krachten van het internet? Zoals deze kinderen, die een fout begaan dankzij de opvoeding van hun vader, die op hun leeftijd nog verantwoordelijk voor ze is. En daarbij, omdat kinderen fouten maken. Fouten die niet meer worden vergeven, omdat kijkers door het hele land en met een beetje pech ook in het buitenland, hebben gezien wat ze hebben gedaan. De gevolgen van een roekeloze upload van videomateriaal zijn groter dan een individu, laat staan een kind, bevatten kan. Het doet een beetje denken aan wat men zegt over de menselijke psyche en klimaatverandering. ‘Het is te groot en abstract voor een mens om te kunnen bevatten’, daarom gebeurt er onbewust niets.

Dorpsgek van Koedijk

Als we even terug in de tijd gaan komen we bij specifieke media die zulke grote groepen mensen bereikten: kranten, tijdschriften, radio en tv. De wetten van de journalistiek zijn uit die verantwoordelijkheid ontstaan. Hoor en wederhoor bijvoorbeeld, of (ons lokale) gebruik dat een geïnterviewde voor publicatie het stuk mag controleren op feitelijke onjuistheden. Zaken die zijn ontstaan uit een gevoel van verantwoordelijkheid, handig wanneer je publiceert voor een groot publiek. Wordt het publiek kleiner, zoals met de krant waar ik voor schrijf, dan vermindert het gewicht van deze regels evenredig. Met de groei van het internet veranderde de exclusiviteit van de media. Intussen is iedereen zijn eigen redacteur, maar dan zonder dat er een borging is van de verantwoordelijkheid die daarbij hoort. Uitingen op internet worden daardoor alleen nog beperkt door het de morele fijnzinnigheid van de publicist. Bij gebrek aan een georkestreerde correctie van nepnieuws is het geen wonder dat meningsverschillen worden gewonnen door degene die het hardste schreeuwt. Als tegenreactie lijkt de verantwoordelijkheid te verschuiven, naar de platforms die commentaren en publicaties verwijderen. Maar geen enkel platform filtert onzin uit hun feeds. Komen we bij Youtube, dan worden onthoofdingsfilmpjes verwijderd, seks houdt men niet in de lucht, mishandeling wellicht ook niet. Maar als iemand klinkklare onzin verkondigd, omdat hij nu eenmaal de dorpsgek van Koedijk is, is er niemand die een vinger uitsteekt. Dat dit ernstige gevolgen heeft, kan een kind bedenken.

Vogelvrij

Want als iedere dwaas zonder restrictie dingen wereldwijd kan gaan delen, hoe verhoudt dit zich dan tot de wetten die vroeger voor de landelijke media golden? Wie neemt verantwoordelijkheid voor de juistheid van ons nieuws? Wie beschermt onze dommen en dwazen, wie onze kinderen? Je vader en moeder in elk geval niet meer. Werd het kind eerst gepest op school, een plek waar het bescherming kon krijgen van school, ouders of politie. Nu wordt het wereldwijd geëxposeerd aan tomeloze haat en springt het van een brug. Willen we echt deze prijs betalen om vogelvrij te zijn? Internet behoeft een vrijheidsbeperking, omdat vrijheid een zekere verantwoordelijkheid met zich meebrengt die niet iedereen altijd kan opbrengen. Die beperking gaat niet ten koste van de burgers, maar komt ten bate van hen. Het levert hen juist een stuk bescherming die in onze dreigende wereld teloor is gegaan. Maar leg dat maar eens uit!